Επειδή μας είναι δύσκολο να βγούμε από σπίτι σε σπίτι και να λέμε τα κάλαντα, μπαίνουμε μέσα στα σπίτια σας με αυτό τον τρόπο.

Αν θέλετε να ακούσετε τις παραμυθένιες μας φωνές να σας τραγουδάνε τα θρακιώτικα κάλαντα των Χριστουγέννων, πατήστε πάνω στην φράση «Κάλαντα Χριστουγέννων από τους Παραμυθάδες» στο τέλος του άρθρου.

Είναι η δεύτερη χρονιά που σας λέμε τα κάλαντα, επιλέγοντας μια διαφορετική περιοχή. Πέρυσι είχαμε της Ικαρίας, φέτος μια θρακιώτικη εκδοχή.

Μέσα από την καρδιά μας σας ευχόμαστε Καλά Χριστούγεννα με υγεία -όσο κι αν ακούγεται συνηθισμένο- και αμέτρητη αγάπη αναμεταξύ μας.

«Κάλαντα Χριστουγέννων από τους Παραμυθάδες»

Ήταν, λένε, κάποτε ένας βοσκός που έχασε τα πρόβατα του. Άρχισε να τα ψάχνει γεμάτος αγωνία. Έτσι τον βρήκε η νύχτα. Και αντί να βρει αυτός τα πρόβατα του, βρήκαν τον βοσκό οι καλικάντζαροι, που μόλις νυχτώνει βγαίνουν στην γη. Εκείνος έτρεξε να ξεφύγει μα οι καλικάντζαροι τον πρόλαβαν, τον έδεσαν και τον πήγαν στην σπηλιά τους. Εκεί, στρώθηκαν στο φαΐ και στο πιοτό. Όταν απόσωσαν άρχισαν να σκέφτονται σε τι δοκιμασία να βάλουν τον βοσκό για να διασκεδάσουν. Του είπαν λοιπόν:

Θα σου χαρίσουμε την ζωή αν μας χορεύεις μέχρι το ξημέρωμα.

Αυτό ήταν ένα από τα πειράγματα που οι καλικάντζαροι έβαζαν στους ανθρώπους ώσπου αυτοί να πέσουν ξεροί. Όμως ο βοσκός ήταν ο καλύτερος χορευτής του χωριού. Και χόρεψε τόσο καλά που τα καλικαντζαράκια ενθουσιάστηκαν, του έδωσαν και δώρα και τον άφησαν ελεύθερο.

Ο μήνας με τις λειψές μέρες. Για την ακρίβεια του την έκλεψε το 4 π.Χ. ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος και την έδωσε που λέτε; Μα στον Αύγουστο.

Ορίστε και λίγες παροιμίες, ενδεικτικά. Για περισσότερες, μπορείτε να βοηθήσετε κι εσείς. Με την μορφή του σχολίου κάτω από το άρθρο, στείλτε μας μια παροιμία που σχετίζεται με τον μήνα Φεβρουάριο, ή κάποιο έθιμο της περιοχής σας που γίνεται μέσα σε αυτόν τον μήνα.

• Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει πάλι άνοιξη θ’ ανθίσει. Μα κι αν κάνει και πεισμώσει, μέσ’ στα χιόνια θα μας χώσει.
• Παπαντή καλοβρεγμένη, η κοφίνα γιομισμένη.
• Τον Φλεβάρη μην φυτέψεις, μήτε να στεφανωθείς, τρίτη μέρα μην δουλέψεις, Σάββατο μην στολιστείς .
• Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας .
• Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στον χορό.
• Χιόνια του Φλεβαριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.
• Του Φλεβάρη είπαν να βρέξει, και λησμόνησε να πάψει.
• Στις δεκαπέντε του Φλεβάρη, βαρεί τ’ άλογο ποδάρι.

Το έθιμο

Το έθιμο της κυρά Σαρακοστής είναι πολύ παλιό. Δυστυχώς, σιγά-σιγά χάνεται. Η κυρά Σαρακοστή ήταν ένα είδος ημερολογίου για τα σπιτικά. Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας οι νοικοκυρές φτιάχνουν από ζυμάρι μια γυναικεία φιγούρα.Έχει επτά ποδαράκια, ένα για κάθε εβδομάδα μέχρι να έρθει το Μεγάλο Σάββατο. Όμως στο πρόσωπο δεν υπάρχει το στόμα, για να δείξει ότι αρχίζει η νηστεία. Δεν υπάρχουν και αυτιά γιατί δεν ακούει τίποτε εκτός από την προσευχή. Στα χέρια για στολίδι κρατάει τον Σταυρό, για να δείχνει ότι πηγαίνει στην εκκλησία. Στο τέλος κάθε εβδομάδας τρώγεται ένα ποδαράκι. Το τελευταίο συνήθιζαν να το βάζουν μέσα στο αναστάσιμο ψωμί και ήταν γούρι για όποιον το έβρισκε.

Η συνταγή

3 φλιτζάνια αλεύρι
1 φλιτζάνι αλάτι
1 φλιτζάνι νερό

Ψήνουμε για 20-30 λεπτά, ίσα ίσα για να στεγνώσει. Το αλάτι είναι πολύ για να κρατήσει χωρίς να χαλάσει μέχρι το Πάσχα.

Το τραγούδι

Υπάρχει κι ένα τραγουδάκι για την κυρά Σαρακοστή και ο ρυθμός του είναι όπως το τραγουδάκι «Δεν περνάς κυρά Μαρία.

«Την κυρά Σαρακοστή
που είναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.

Για στολίδι της κρατούσε
στην ποδιά της τον Σταυρό
και το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό.

Και μετρούσανε τις μέρες
με τα πόδια της τα επτά
κόβαμε ένα την βδομάδα
μέχρι να’ρθει η Πασχαλιά»

 

Από τα έθιμα που διατηρούνται ακόμα στις μέρες μας είναι και το ερυθρόλευκο βραχιολάκι που ακούει στο όνομα Μάρτης ή Μαρτιά. Πόσοι όμως από εμάς γνωρίζουμε την ιστορία του;

Η ακτινοβολία του ήλιου τον Μάρτιο θεωρούνταν επικίνδυνη για τα παιδιά. Προκειμένου λοιπόν να αποφύγουν το ανεπιθύμητο μαύρισμα στα προσωπάκια τους, οι γονείς έδεναν στον καρπό του χεριού ή στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού το γνωστό πλέον σε όλους μας βραχιολάκι, «Μάρτη» ή «Μαρτιά». Ήταν μια λινή στριφτή κλωστή, άσπρη και κόκκινη ή χρυσή που την προηγούμενη μέρα είχαν κρεμάσει στα κλωνάρια της τριανταφυλλιάς αφήνοντάς την εκεί και όλο το βράδυ προκειμένου να την εκθέσουν στην έναστρη νύχτα.

Θεωρούσαν πως η κόκκινη κλωστή κατείχε ιδιαίτερη δύναμη που προστάτευε τα παιδιά από τον ήλιο του Μαρτίου ενώ ταυτόχρονα του πρόσφερε και άλλα χαρίσματα. Για παράδειγμα, σε κάποιες περιοχές, όπως στις Κυδωνίες, έδεναν την κλωστή στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού για να μην σκοντάφτουν ή στην λαβή της στάμνας για να μένει κρύο το νερό.

Σύμφωνα με τον Χρυσόστομο, το συγκεκριμένο έθιμο, μάλλον έχει τη ρίζα του στα Ελευσίνια μυστήρια αφού και οι μύστες τότε έδεναν παρόμοιο βραχιόλι είτε στο δεξί χέρι είτε στο αριστερό τους πόδι, με συμβολική αξία -άγνωστη όμως σε εμάς.

Το χρονικό διάστημα που φοράει κανείς Μάρτη διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Έτσι, αλλού φοριέται μέχρι και την Ανάσταση όπου την επομένη τον βγάζουν και τον κρεμάνε στις τριανταφυλλιές προκειμένου τα ρόδα να πάρουν το χρώμα του. Σε άλλες περιοχές το φοράνε μέχρι να δούνε στον ουρανό χελιδόνια ή πελαργούς. Αλλού πάλι τον βγάζουν και τον τοποθετούνε κάτω από μια πέτρα και αν μετά από 40 ημέρες υπάρχει ακόμα και μαζί με αυτό υπάρχουν και αρκετά μυρμήγκια, τότε το θεωρούν ευτυχία. Άλλοι δένουν τους Μάρτηδες στις σούβλες με τα αρνιά και καίγονται μαζί με αυτά.

Φτιάξε τον Μάρτη απλά…

Συνεχίζουμε και διατηρούμε το έθιμο αυτό χωρίς απαραίτητα να πιστεύει κανείς σε δοξασίες η λαογραφικές συνήθειες της παράδοσης. Καλώς ή κακώς. Πάντως είναι μια ωραία εικόνα το βραχιολάκι αυτό σε ένα παιδικό -και όχι μόνο- χέρι.

Πάρτε λοιπόν δύο ισουψείς κλωστές, μία άσπρη και μία κόκκινη και απλά στρίβοντας την μία με την άλλη, έχετε έναν Μάρτη έτοιμο. Αν επιθυμείτε κάτι διαφορετικό, μπορείτε να προσθέσετε ένα ματάκι ή μια χάντρα.

Το σλάιντ απαιτεί την χρήση JavaScript.

Ας υποδεχτούμε τον Μάρτιο με το βραχιόλι του…

Καλή Σαρακοστή!

Πηγή: «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας» του Γ.Α. Μέγα από τις εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ».

Το έθιμο της «Χάσκας» πραγματοποιείται την Κυριακή της Τυρινής, πριν ξεκινήσει η νηστεία της Σαρακοστής.
Το μεγαλύτερο άτομο της οικογένειας δένει την άκρη μίας κλωστής ή κορδέλας σε ένα ραβδάκι και στην άλλη άκρη ένα καθαρισμένο, βραστό αυγό.
Η οικογένεια κάνει έναν κύκλο και το αυγό αιωρείται από στόμα σε στόμα μέχρι κάποιος να καταφέρει να το αρπάξει, δαγκάνοντάς το χωρίς όμως την βοήθεια των χεριών του. Το γέλιο είναι σίγουρο γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να αρπάξεις ένα αυγό που πότε γλιστράει στο μάγουλο, πότε χτυπάει στο κούτελο.
Η σημασία του εθίμου είναι ότι, για όσους θα ακολουθήσουν την νηστεία της Σαρακοστής, το στόμα θα «κλείσει» με ένα αυγό και με ένα αυγό, το κόκκινο αυγό της Ανάστασης, θα «ανοίξει» πάλι μιας και το διάστημα που μεσολαβεί καταλύει μόνο λάδι.

Επίσης, σε ορισμένες περιοχές, την ίδια μέρα, πριν ή μετά το έθιμο της χάσκας, ζητάνε συγχώρεση ο ένας από τον άλλον προκειμένου η νηστεία της Σαρακοστής να τους βρει και καθαρούς στις ψυχές.

Καλή Σαρακοστή, λοιπόν !

Το σλάιντ απαιτεί την χρήση JavaScript.

Ναναρίσματα

Μετά το πρώτο μέρος, συνεχίζουμε σήμερα με άλλα δύο ναναρίσματα, ένα από το χωριό Δωμάτια Παγγαίου και ένα από τη Λέσβο.

Τα τραγουδάκια αυτά (όπως και τα προηγούμενα), μεταξύ άλλων, παρουσιάζουν και τα αναμενόμενα κοινά χαρακτηριστικά:

1. της αναφοράς στο ίδιο το μωρό, ώστε να είναι πιο άμεση η σύνδεση του ναναρίσματος με το αντικείμενό του,
2. της αναφοράς σε στοιχεία της φύσης (βουνά, δάση, πουλιά) και του τόπου όπου ζει η οικογένεια, συμπεριλαμβανομένου του σπιτιού της, και
3. της επανάληψης φράσεων και λέξεων, ώστε να είναι και πιο εύκολη η πρόσληψη και η εκμάθησή τους (στο μέλλον) από το μωρό.

Στα κείμενα έχει κρατηθεί η ορθογραφία της εποχής, εκτός από τον τονισμό των λέξεων (μονοτονικό αντί πολυτονικού).

Από το Παγγαίο, του μαθητή Ι Μηλόπουλου

Κοιμάτ’ ο ήλιος στα βουνά κι’ η πέρδικα στα δάση
κοιμάται το πουλάκι μου τον ύπνο να χορτάση.
Κοιμήσου, που να σε χαρώ και να σε δω μεγάλο
και να σε δω της παντρειάς κι’ ακόμη πιο μεγάλο.
Κοιμάται το πουλάκι μου στην αργυρή την κούνια
και πάνω στο κεφάλι του πετούνε αγγελούδια.
Κοιμάται το παιδάκι μου στα άσπρα τα σεντόνια
και τραγουδούν ολόγυρα γλυκά τα χελιδόνια.
Άγγελοι νανουρίζουνε το γυιο τον κανακάρη
που ο Θεός τον έταξε να γίνη παλληκάρι
Έλα ύπνε, έλα για, έλα Χριστέ και Παναγιά.

Όπως αναφέρεται, «προέρχεται από γυναίκα 40 ετών από το χωριό Δωμάτια Παγγαίου».

Από τη Λέσβο, του μαθητή Καρλιώτη

Κοιμάται ο ήλιος στα βουνά
κοιμάται στα λαγκάδια
κοιμάται το παιδάκι μου
μέσ’ τα μαργαριτάρια.

Κοιμάτ’ ο ήλιος στα βουνά
κοιμάται και στα χιόνια
κοιμάται το παιδάκι μου
στα κάτασπρα σεντόνια.

Κοιμάτ’ ο ήλιος στα βουνά
κοιμάται και στα δάση
κοιμάται το παιδάκι μου
τον ύπνο να χορτάση.

«Προέρχεται από γυναίκα 60 ετών καταγομένη από το Πλωμάρι Μυτιλήνης»

Ναναρίσματα

Το 1957 δημοσιεύτηκαν στην «Έρευνα» (εβδομαδιαία εφημερίδα της Καβάλας) μία σειρά από «ναναρίσματα» της Καβάλας και της γύρω περιοχής, που συγκέντρωσαν οι μαθητές της εβδόμης τάξης Κλασσικού του Γυμνασίου Αρρένων και επιμελήθηκε ο καθηγητής τους Γιάννης Σχινάς.

Όπως αναφέρεται και στο άρθρο: «τα ναναρίσματα είναι μικρά λυρικά τραγουδάκια γεμάτα λυρικό χρώμα, στοργή και τρυφερότητα. Με τέτοιου είδους τραγούδια νανουρίζουν και αποκοιμίζουν οι μητέρες όλης της γης τα μωρά τους. Εκτός από τη λογοτεχνική τους αξία, που κάποτε είναι πολύ μεγάλη, μας δίνουν και πολύτιμες πληροφορίες για τα ιδανικά, τα όνειρα του λαού, ακόμη και για την κοινωνική κατάσταση της εποχής.»

Παραθέτω στη συνέχεια δύο χαρακτηριστικά ναναρίσματα, ένα από τη Θράκη/Μικρά Ασία και ένα από τη Θάσο και, προσεχώς, θα καταγραφούν και τα υπόλοιπα της συλλογής, ώστε να συνεχίσουν να ζουν και να τα ακούσουν και μωρά του παρόντος και του μέλλοντος. Στα κείμενα έχει κρατηθεί η ορθογραφία της εποχής, εκτός από τον τονισμό των λέξεων (μονοτονικό αντί πολυτονικού).

Από τη Θράκη – Μικρά Ασία, του μαθητή Χρήστου Δέλλιου

Νάνι του Μπέη το παιδί
του βασιληά τ’ αγγόνι
και της βασίλισσας τ’ αδεξίμ’
του κόσμου το καμάρι.

Νάνι που το κοιμίζανε
τρεις αδερφές και μάνα
κι’ ακόμα δεν προφτάσανε
πήραν και παραμάνα.

Έλα ύπνε και πάρε το
και πάν’ το στους μπαξέδες
και γέμισε τους κόρφους του
λουλούδια μενεξέδες.

Έλα Χριστέ και Παναγιά
κι’ αποκοίμισέ το
και δόστου όνειρα γλυκά
κι’ ύστερα ξύπνησέ το.

Όπως αναφέρεται, «προέρχεται από γυναίκα 45 ετών καταγομένη από την Μ. Ασία».

Από τη Θάσο, του μαθητή Άγγελου Τσεβρεμέ

Νάνι, νάνι, νάνι,
νάνι του μουρόμ’ να κάνη
ώσπου νάρθ’ η μάνα του
από τα φουρνόξυλα
από τα φουρνόξυλα
κι’ από τα καψόξυλα.
Να του φέρει κούμαρα
κούμαρα κι’ αβάτσινα
και της γάτας την ουρά
και του ποντικού τ’ αυτιά.
Νάνι, νάνι, νάνι,
νάνι του μουρόμ’ να κάνη.
Έλα ύπνε πάρε το
και γλυκά πουκοίμα το.
Νάνι, νάνι, νάνι.

«Το υπαγόρευσε η γιαγιά του μαθητού Φαίδρα Μακρυγιάννη ετών 70 από το χωριό Καλλιρράχη.

Συνεχίζεται… 🙂