Θρησκευτική παράδοση

Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας

Ό,τι καιρό κάνει της Παπαντής, θα τον κάνει σαράντα μέρες

Δεσποτική εορτή που στους βυζαντινούς χρόνους την τιμούσαν στις 14 Φεβρουαρίου. Με αφορμή όμως έναν λοιμό που θέριζε εκείνα τα χρόνια, ο Ιουστινιανός, ως μεσιτεία στον Κύριον να τους βοηθήσει, μεταφέρει την γιορτή στις 2 Φεβρουαρίου. Έκτοτε, με εξαίρεση την αρμένικη εκκλησία που παρέμεινε στην αρχική ημερομηνία, γιορτάζουμε την Υπαπαντή του Σωτήρος αυτήν τη ημέρα.

«Νυν απολύεις τον δούλον σου Δέσποτα….» αναφωνεί ο υπέργηρος Συμεών αντικρίζοντας το 40 ημερών Θείο Βρέφος. Είχε λάβει υπόσχεση από τον Θεό ότι δεν θα πεθάνει πριν δει την έλευση του Υιού Του. Λίγο πολύ γνωστά όλα αυτά…

Ξέρετε όμως, πως για την Ορθοδοξία, αυτήν την ημέρα ορίζεται και η γιορτή της Μητέρας;

Το 1929, τιμώντας και το πρόσωπο της Παναγίας, τιμούμε αυτές τις μορφές της ζωής μας, που έχουν επωμιστεί τον επίγειο ρόλο των αγγέλων. Πολύ λογική η συσχέτιση αν αναλογιστούμε τι φωνάζουμε στις δύσκολες στιγμές της ζωής μας: Παναγιά μου … Μάνα μου…

Η μητέρα δεν αποκτά την ιδιότητα μόνο επειδή γεννάει. Μάνα είναι αυτή που θα δώσει τα εσώψυχά της για να αναθρέψει καλά τα παιδιά της. Που θα σκέφτεται 26 ώρες το εικοσιτετράωρο τον δρόμο τον καλό της ζωής του παιδιού της. Που θα καταθέσει όλο της το είναι, για τον σκοπό αυτόν! Θα κάνει τα λάθη της, ναι! Μα ακόμη κι εκεί υπάρχει η αγάπη της!

Ένας Ινδός νομοθέτης έλεγε: «Ένας παιδαγωγός είναι ίσος με δέκα δασκάλους. Ένας πατέρας είναι ίσος με εκατό παιδαγωγούς. Μία μητέρα είναι ίση με χίλιους». Τώρα θα μας πείτε: Είναι ανάγκη να γιορτάζουμε την μητέρα δύο φορές τον χρόνο; Εμείς θα σας απαντήσουμε: Είναι όμορφο να την γιορτάζουμε κάθε μέρα του χρόνου! Χρόνια πολλά σε όλες του κόσμου τις μανούλες!

Χαίρε η φύση! Αγάλλεσθε τα σύμπαντα! Δοξολογείτε δούλοι Κυρίου τον Κύριο… Συνέχεια →

Μεγάλη Παρασκευή απόγευμα… Υπάρχει μία θλίψη… μία κατάνυξη σκορπισμένη σε όλα τα πέρατα… Η Οικουμένη κλαίει τον Ένα…

Σύσσωμη η ορθοδοξία προσφέρει εγκωμιαστικούς ύμνους στον Αθάνατο που καταδέχτηκε να γίνει θνητός! Στον Αχώρητο που χώρεσε στη μικρότητα του κόσμου! Στον Αμνό που εκούσια σφαγιάστηκε… για σένα… για μένα… Συνέχεια →

Συνέχεια →

Και φθάνει εκείνη η αποφράδα μέρα που όλη η πλάση σκύβει υποκλινόμενη και βουβοί συμμετέχουμε όλοι στην κορύφωση του Θείου Δράματος. Σήμερα Μεγάλη Πέμπτη όλοι παρακολουθούμε τα Πάθη του Χριστού, την Σταύρωση και τον θάνατο Του.

Η Μεγάλη Πέμπτη είναι αφιερωμένη Συνέχεια →

Εκείνη την ημέρα ο Ιησούς προσκλήθηκε από τον Σίμωνα τον Φαρισαίο σε δείπνο.

Στην πόλη βρισκόταν μια πόρνη που, μαθαίνοντας την παρουσία του Ιησού, γεμίζει ένα αλαβάστρινο δοχείο με μύρο και πήγαινει στο σπίτι του Φαρισαίου. Στέκεται πίσω από τον Ιησού και πέφτει στα γόνατα κλαίγοντας γοερά. Αλείφει το μύρο στα πόδια Του και με λυγμούς τα ξεπλένει με τα δάκρυα της. Λύνει τα μαλλιά της και σκουπίζει τα άγια άκρα, φιλώντας τα αδιάκοπα! Συνέχεια →

Οι μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας των Παθών αποτελούν το μυσταγωγικό αποκορύφωμα της Ορθόδοξης Λατρείας και κρύβουν πολλούς συμβολισμούς, με απώτερο σκοπό να οδηγήσουν τους πιστούς στην Ανάσταση  μέσα από τα Πάθη, τον Γολγοθά και τη συσταύρωση με τον Ιησού.

Μετά από όσα μνημονεύονται τη Μεγάλη Δευτέρα, που είναι η δίκαιη ζωή του «παγκάλου Ιωσήφ» την οποία καλούμαστε όλοι οι πιστοί να ακολουθήσουμε και η «ξηρανθείσα» άκαρπη συκιά που αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγή εφόσον ο χριστιανικός βίος οφείλει να είναι μεστός έργων, ακολουθεί η Μεγάλη Τρίτη, της οποίας ο όρθρος διαβάζεται από την εσπέρα της Μεγάλης Δευτέρας.

«Ιδού ο νυμφίος έρχεται…»

Τρία κύρια στοιχεία σηματοδοτούν τη Μεγάλη Τρίτη. Το πρώτο είναι η παρουσία του Νυμφίου Χριστού, μέσω της οποίας η μέρα γίνεται ακόμα ιερότερη. Ο Ιησούς έχει ήδη εισέλθει με το «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται» στους ναούς και στις καρδιές των πιστών από τον όρθρο της Μεγάλης Δευτέρας. Το τροπάριο επαναλαμβάνεται τρεις φορές και στον όρθρο της Μεγάλης Τρίτης, βάζοντας τον ταπεινό Ιησού επικεφαλής της Εκκλησίας. Η εικόνα του Νυμφίου δεν είναι αυτή που θα περίμενε κανείς να αντικρίσει… Η λέξη νυμφίος (γαμπρός) παραπέμπει σε έναν καλοστολισμένο άντρα. Ο δικός μας Νυμφίος, ο μνηστήρας της Εκκλησίας, μέλη της οποίας είμαστε όλοι, ως στολίδια φοράει αντί για στέμμα «στέφανον εξ ακανθών» που του μπήγει καθημερινά η αδιαφορία μας, αντί για γαμπριάτικα ρούχα «χλαμύδα κοκκίνην», απόρροια της υποκρισίας μας, αντί για σκήπτρο «κάλαμον» ταπεινώσεως… Κι όμως… είναι εκεί και μας καλεί… παρά τις προσβολές μας και την αμεριμνησία μας, παρά την έλλειψη πίστης και εμπιστοσύνης στο θέλημά Του. Στέκεται στο κέντρο της εκκλησίας σιωπηλά όπως αλλοτινά και μας καλεί ταπεινά να Τον ακολουθήσουμε, να τον κάνουμε δικό μας προσωπικό Νυμφίο, να Του επιτρέψουμε να λαμπρύνει τις καρδιές μας.

Ο δεύτερος συμβολισμός της Μεγάλης Τρίτης συνδυάζεται άμεσα με τη φιγούρα του Νυμφίου και βρίσκεται στην Παραβολή των Δέκα Παρθένων, η οποία ακούγεται στο Ευαγγέλιο της πρωινής Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων. Η Βασιλεία των Ουρανών μοιάζει με Δέκα Παρθένες Κόρες, δέκα κοπέλες δηλαδή, οι οποίες περιμένουν τον γαμπρό για να τελεστεί ο γάμος τους. Οι πέντε φαίνονται προνοητικές και έχουν φέρει τα απαραίτητα για την προϋπάντηση του Νυμφίου. Οι άλλες πέντε χαρακτηρίζονται μωρές (ανόητες) και παρουσιάζονται ως απροετοίμαστες για το μεγάλο μυστήριο του γάμου, τη σύζευξη, συμβολικά, της ψυχής με τον Σωτήρα Χριστό. Στη διαδικασία της αναμονής, οι πέντε μωρές κοπέλες, αναγκάζονται να αφήσουν το γαμήλιο δωμάτιο (νυμφώνα) και να τρέξουν να αγοράσουν λάδι για τις λαμπάδες τους. Ο Νυμφίος εισέρχεται στον νυμφώνα και παρόλο που οι κοπέλες χτυπούν την πόρτα, παίρνουν την απόκριση ότι δεν τις γνωρίζει ο γαμπρός. Η παραβολή τελειώνει με την παραίνεση του Κυρίου να είμαστε σε εγρήγορση γιατί δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πότε θα έρθει εις απάντησή μας.

Οι δέκα παρθένες

Στο Ευαγγέλιο της Θείας Λειτουργίας βρίσκεται και ο τρίτος συμβολισμός μέσα από μία ακόμη παραβολή του Χριστού, η οποία αναφέρει ότι ένας πλούσιος άνθρωπος έφυγε ταξίδι και άφησε σε τρεις δούλους του κάποια περιουσία. Πέντε τάλαντα στον πρώτο, δύο στον δεύτερο και ένα στον τρίτο. Γυρίζοντας μετά από καιρό κάλεσε τους δούλους του για να δώσουν απολογισμό για τα τάλαντα που είχαν πάει. Οι δύο πρώτοι είχαν διπλασιάσει το ποσό τους, ενώ ο τρίτος ανέφερε ότι επειδή φοβήθηκε την αυστηρότητα του κυρίου του, προτίμησε να το κρύψει και να του το επιστρέψει. Ο αφέντης, στο πρόσωπο του οποίου απεικονίζεται ο δίκαιος Κριτής των πάντων, τιμωρεί τον οκνηρό δούλο που δεν αξιοποίησε το τάλαντό του, όπως συμβολικά θα τιμωρηθούν όσοι δεν εκμεταλλεύονται τα ταλέντα που πλουσιοπάροχα τους χάρισε ο Θεός. Αντίθετα, ωστόσο, επιβραβεύει τους δούλους που είχαν εργαστεί, όπως θα δικαιώσει και θα επιβραβεύσει αυτούς που άοκνα εργάζονται προς όφελος της ψυχής τους και την ανθρωπότητας.

Πίνακας του Willem de Poorter (17ος αιώνας) εμπνευσμένος από την παραβολή των ταλάντων

Ευχή μας να μας συγκαταλέξει ο Νυμφίος στη μερίδα των αγαπώντων το άρρητο κάλλος Του.

Καλή και Ευλογημένη Μεγάλη Εβδομάδα!

Τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής ή αλλιώς το μοιρολόι της Παναγίας, αναφέρονται στην σταύρωση του Χριστού και έχουν θρηνητικό ύφος.

Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, κορίτσια που ψέλνουν το μοιρολόι της Παναγίας, γυρνάνε τα σπίτια κρατώντας στεφάνια με λουλούδια τα οποία αμέσως μετά τα τοποθετούν είτε στον επιτάφειο είτε στον τάφο συντοπίτη τους που πέθανε πρόσφατα.

Υπάρχουν πολλές παραλλαγές και εκδοχές ανάλογα με την περιοχή. Μια από αυτές είναι η ακόλουθη!

Το μοιρολόι της Παναγίας

Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα

σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται,

σήμερον έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι,

οι άνομοι και τα σκυλιά και οι τρισκαταραμένοι,

για να σταυρώσουν τον Χριστό, τον πάντων βασιλέα.

Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι

να λάβει δείπνο μυστικό, να μην το λάβουν όλοι.

Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της,

τας προσευχάς της έκανε για το Μονογενή της.

Φωνή εξήλθ’ εξ ουρανού υπ’ αρχαγγέλου στόμα

σώνουν Κυρά μου οι προσευχές, σώνουν και οι μετάνοιες

και τον Υιό σου πιάσανε και στον φονιά τον πάνε.

Σαν κλέφτη τον επιάσανε και σαν φονιά τον πάνε

και στου Πιλάτου τις αυλές εκεί τον τυραννάνε.

-Χαλκιά, χαλκιά, φτιάσε καρφιά, φτιάσε τρία περόνια.

Και κείνος ο παράνομος βαρεί και φτιάνει πέντε.

Συ, φαραέ, που τα ’φτιασες, πρέπει να μας διδάξεις.

-Βάλτε τα δυό στα πόδια του, τ’ άλλα τα δυό στα χέρια,

το πέμπτο το φαρμακερό βάλτε το στην καρδιά του

να τρέξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.

Η Παναγιά πλησίασε και τα δεξιά κοιτάζει, κανένα δε γνωρίζει.

Κοιτά και δεξιότερα, βλέπει τον Αη Γιάννη:

-Αη Γιάννη, Αη Γιάννη Πρόδρομε και Βαπτιστά του Υιού μου,

μην είδες τον Υιόκα μου τον διδάσκαλό σου;

-Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω

Δεν έχω χέρι, πάλαμο για να σου τον εδείξω.

Βλέπεις εκείνον τον γυμνό τον παραπονεμένο

όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο;

Εκείνος είναι ο γιόκα σου και ο διδάσκαλός μου.

Η Παναγιά του μίλησε, η Παναγιά του λέει:

-Δε μου μιλείς παιδάκι μου, δε μου μιλείς παιδί μου;

-Τι να σου πω Μανούλα μου που διαφορά δεν έχεις;

Μόνο το Μέγα Σάββατο κοντά το μεσημέρι

που θα λαλήσει ο πετεινός, σημαίνουν οι καμπάνες.

Στα πολύ παλιά τα χρόνια, σε μια μακρινή χώρα ζούσε ένα γαϊδουράκι. Το γαϊδουράκι αυτό είχε κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένο από την ζωή του. Είχε μία μανούλα που το αγαπούσε και το φρόντιζε και ένα αφεντικό που του έδινε μπόλικη τροφή και δεν του έβαζε ποτέ βαρύ φορτίο στις πλάτες του. Ούτε καν ο ίδιος δεν το είχε καβαλικέψει. Όμως αυτό δεν ήταν καθόλου χαρούμενο και όλο γκρίνιαζε στην μανούλα του:

Ουφ, τι αδικία! Γιατί να μην είμαι ένα ωραίο άλογο; Γιατί να είμαι τόσο άσχημο και να έχω τόσο μεγάλα αυτιά;

Μα εκείνη το μάλωνε:

Είναι ντροπή να θέλουμε να είμαστε κάτι διαφορετικό. Ο καλός Θεός τα έπλασε όλα με σοφία και όλα για κάποιον λόγο υπάρχουν σ΄ αυτόν τον κόσμο.

Μα εκείνο ήταν πάντα κατσουφιασμένο.

Μια μέρα το αφεντικό του του έβαλε χαλινάρι και ξεκίνησε για την αγορά. Στον δρόμο όμως τους πλησίασαν μερικοί άνθρωποι και κάτι συζήτησαν με το αφεντικό. Εκείνος τότε έδωσε το  χαλινάρι σε έναν από τους άντρες και το γαϊδουράκι οδηγήθηκε μπροστά σε έναν αδύνατο άνθρωπο, με πολύ γλυκό πρόσωπο και με μάτια που, όταν σε κοίταζαν, νόμιζες ότι έφταναν μέχρι τα βάθη της καρδιάς σου. Αφού χάιδεψε την μουσούδα του, ανέβηκε απαλά στην ράχη του και όλοι μαζί ξεκίνησαν για την πολιτεία. Όσο προχωρούσαν τόσο περισσότερος κόσμος τους ακολουθούσε. Κι όταν έφτασαν πια στην πολιτεία, ήρθαν να τους προϋπαντήσουν παιδιά που κρατούσαν στα χέρια τους μεγάλα κλαδιά από φοίνικες, γυναίκες με τα μωρά στην αγκαλιά, γέροι άνθρωποι που στηριζόταν σε μπαστούνια. Σκόρπιζαν στον δρόμο λουλούδια και φώναζαν:

Αλληλούια, αλληλούια! Ευλογημένος ο ερχόμενος, εν ονόματι Κυρίου!

Και το γαϊδουράκι προχωρούσε, όλο και προχωρούσε με τον Κύριο στην ράχη του. Και σε κάθε του βήμα αισθανόταν την καρδιά του να γεμίζει αγαλλίαση. Ένιωθε πιο σπουδαίο από όλα τα άλογα του κόσμου. Σκεφτόταν ότι η μανούλα του είχε δίκιο όταν του έλεγε ότι το κάθε πλάσμα της γης έχει τον δικό του ξεχωριστό και μοναδικό ρόλο. Καταλάβαινε ότι, αυτό, που μέχρι εκείνη την ημέρα δεν κουβάλησε τίποτε στην πλάτη του, τώρα κουβαλούσε ό,τι πιο ιερό υπήρχε πάνω στην γη!

Και όταν η πομπή σταμάτησε, ο Κύριος κατέβηκε από την ράχη του, το κοίταξε με καλοσύνη και το χάιδεψε απαλά. Κι εκείνο έσκυψε το κεφάλι γιατί κατάλαβε πως μπροστά του είχε τον Δημιουργό του!

Το έθιμο

Το έθιμο της κυρά Σαρακοστής είναι πολύ παλιό. Δυστυχώς, σιγά-σιγά χάνεται. Η κυρά Σαρακοστή ήταν ένα είδος ημερολογίου για τα σπιτικά. Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας οι νοικοκυρές φτιάχνουν από ζυμάρι μια γυναικεία φιγούρα.Έχει επτά ποδαράκια, ένα για κάθε εβδομάδα μέχρι να έρθει το Μεγάλο Σάββατο. Όμως στο πρόσωπο δεν υπάρχει το στόμα, για να δείξει ότι αρχίζει η νηστεία. Δεν υπάρχουν και αυτιά γιατί δεν ακούει τίποτε εκτός από την προσευχή. Στα χέρια για στολίδι κρατάει τον Σταυρό, για να δείχνει ότι πηγαίνει στην εκκλησία. Στο τέλος κάθε εβδομάδας τρώγεται ένα ποδαράκι. Το τελευταίο συνήθιζαν να το βάζουν μέσα στο αναστάσιμο ψωμί και ήταν γούρι για όποιον το έβρισκε.

Η συνταγή

3 φλιτζάνια αλεύρι
1 φλιτζάνι αλάτι
1 φλιτζάνι νερό

Ψήνουμε για 20-30 λεπτά, ίσα ίσα για να στεγνώσει. Το αλάτι είναι πολύ για να κρατήσει χωρίς να χαλάσει μέχρι το Πάσχα.

Το τραγούδι

Υπάρχει κι ένα τραγουδάκι για την κυρά Σαρακοστή και ο ρυθμός του είναι όπως το τραγουδάκι «Δεν περνάς κυρά Μαρία.

«Την κυρά Σαρακοστή
που είναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.

Για στολίδι της κρατούσε
στην ποδιά της τον Σταυρό
και το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό.

Και μετρούσανε τις μέρες
με τα πόδια της τα επτά
κόβαμε ένα την βδομάδα
μέχρι να’ρθει η Πασχαλιά»